Di sản “bốc hơi”
Tháng Sáu 8, 2009 bởi khanhhoathuynga
Di sản “bốc hơi”
Các hiện vật cổ trong các viện bảo tàng bỗng dưng “bốc hơi” và rồi người ta thấy chúng có mặt trong các cuộc bán đấu giá; nhiều di tích được xem là di sản thế giới đang lâm vào tình trạng xuống cấp trầm trọng.
Rõ ràng, việc bảo vệ những giá trị lịch sử trở nên nan giải, đó là chưa kể đến một hiện tượng xảy ra rất thường xuyên trong vài năm qua… Tháng 8/1994, Thổ Nhĩ Kỳ – tuy không truy tố sự việc ra tòa – nhưng nhất định đòi lại một tác phẩm điêu khắc và một trụ ngạch (dãy trang trí trên gờ tường) đang an vị trong các phòng triển lãm nghệ thuật ở New York. Truớc đó không lâu – năm 1993 – Viện Bảo tàng Metropolitan ở New York cũng đã buộc phải trả về hàng trăm cổ vật bằng vàng và bạc cho người Thổ Nhĩ Kỳ sau nhiều năm hai bên tranh cãi gay gắt.
Người Thổ vẫn còn đó một nỗi lo khác nữa. Đầu những năm 1870, nhà khảo cổ Heinrich Schliemann (Đức) đã khai quật một kho tàng toàn hiện vật bằng vàng mà ông tin rằng đấy là tài sản thuộc Vua Priam của thành Troy. Schliemann cho chở kho tàng này ra khỏi Thổ Nhĩ Kỳ, đem về đến Berlin nhưng sau đó thì nó rơi vào tay Liên Xô thời Thế chiến II. Bây giờ thì cả người Thổ lẫn Đức đều muốn giành lại kho tàng nhưng người Nga bảo rằng nó phải thuộc về họ vĩnh viễn.
Kho tàng Elgin cũng lâm vào tình trạng tương tự. Được nhà quý tộc Elgin (Anh) tìm thấy trong điện Parthenon (Athens, Hy Lạp) trong những năm 1800, kho tàng này trở thành “tài sản” của Vương quốc Anh khi chính phủ nước này mua nó cho Viện Bảo tàng Anh năm 1816. Người Hy Lạp đang cố hết sức để lấy lại di sản này nhưng mọi việc vẫn đang tranh chấp quyết liệt.
Còn Palestine thì đang giành giật với Jordan để sở hữu cuộn bản thảo Kinh Thánh bằng da mà theo đánh giá có cách đây hơn 2.000 năm, được tìm thấy vào những năm 1940 – 1950 ở Bờ Tây. Sự việc vẫn chưa đến hồi kết…
Các nước Đông Nam Á và vành đai Thái Bình Dương vài năm gần đây đã trở thành địa chỉ quen thuộc và nổi tiếng cho khách du lịch thế giới. Người ta đổ xô đến để ngắm danh lam thắng cảnh và nhất là để chiêm ngưỡng các di tích có tuổi hàng trăm năm, thậm chí hàng ngàn năm.
Thu nhập từ du lịch chiếm 0,9% tổng thu nhập quốc nội (GDP) ở Trung Quốc; 1% GDP ở Nhật; 1,1% ở Hàn Quốc; 2,7% ở Malaysia; và 4,4% ở Thái Lan. Sự hấp dẫn từ doanh thu béo bở của ngành du lịch đã khiến cho các nước sở tại khẩn trương trùng tu những di tích lịch sử để thu hút khách. Việc này vô tình đã làm cho di tích không trở nên tốt hơn mà ngày càng xuống cấp trầm trọng vì những kế hoạch xây dựng vội vàng cùng với sự phá hủy một cách vô tình nhưng cũng có khi hữu ý của lượng du khách quá đông.
Đó là chưa kể đến loạt cơ sở kiến trúc hạ tầng – như nhà hàng, khách sạn, bãi nghỉ mát… xây dựng cận kề – đã làm cảnh quan trở nên thô kệch đến độ buồn cười do không hài hòa với quần thể kiến trúc cổ. Surapol Natapintu – Giáo sư khảo cổ học tại Đại học Silpakorn (Thái Lan) – nói: “Tôi cho rằng một ngày nào đó sẽ chẳng còn lại gì ở thành phố cổ Ayutthaya (được xây dựng khoảng năm 1350) mà chỉ còn lại những khách sạn sang trọng và rồi cũng sẽ chẳng có một du khách nào buồn đến đó”.
Sẽ chẳng có gì đáng trách nếu như người ta chỉ tham quan các di tích lịch sử mà thôi. Trong thực tế, việc bảo vệ khỏi nạn trộm cắp đã tốn rất nhiều tiền để trang bị đủ loại dụng cụ phòng chống phức tạp mà kết quả vẫn không mấy sáng sủa. Bọn trộm chuyên nghiệp ngày càng tinh vi. Các nhà bảo tàng thường bị mất trộm nhất là những nơi được trang bị hiện đại nhất! Cảnh sát lại không am hiểu nhiều về đồ cổ nên bị bọn trộm “qua mặt” mà vẫn không biết mình đã bị lừa.
Tại Đông Nam Á, di tích bị bọn trộm “viếng” thường xuyên nhất là đền . Gần như mỗi đêm đều có những vụ làm ăn của chúng, và “hàng” được chuyển sang Thái Lan một cách bình yên – nơi mà những món đồ cổ này được trưng bày trong các cửa hiệu đồ cổ, chờ khách – đa số là người phương Tây – mua về để rồi lại đem đi bán đấu giá ở đâu đó trên thế giới. Một món đồ có khi đi vòng khắp thế giới rồi mới lọt vào tay của một nhà sưu tầm nào đó.
Về lý thuyết, Chính phủ Thái Lan nghiêm cấm tất cả các vụ buôn bán đồ cổ Khmer được tìm thấy trong nội địa Thái Lan, nhưng lại không ban hành luật cấm các vụ buôn bán cổ vật Khmer được nhập khẩu từ Campuchia! Vì thế, các chuyến chuyển “hàng” từ biên giới Campuchia vào đất Thái vẫn nhộn nhịp.
*** Một phiên họp tổ chức cách đây không lâu dưới sự bảo trợ của Hội châu Á, Viện Bảo tồn Getty và Hội Siam đã được thực hiện với việc thảo luận các biện pháp tái tạo và giữ gìn những di sản quốc gia. Một số di sản chủ yếu được thảo luận kỹ là:
. Huế: Kinh thành cổ tại Huế (được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới). Một quần thể kiến trúc thời phong kiến với những dinh thự, lăng tẩm được xây dựng cực kỳ công phu.
. Angkor: Khu vực được giới khảo cổ quan tâm nhiều nhất ở Đông Nam Á, bao phủ một vùng rộng hơn 200 km2, gồm đền đài cổ của những kinh thành thuộc Vương quốc Khmer từ thế kỷ XI-XV. Nổi tiếng nhất trong quần thể kiến trúc này là đền Angkor Wat. UNESCO đã thiết lập chương trình bảo vệ khu di tích này.
. Động Ajanta: Loạt các lăng mộ theo kiểu Phật giáo tại Ajanta (Ấn Độ) được xây từ thế kỷ II-I tr.CN. Tại đây, có nhiều chùa và đền được làm bằng cách khoét vào vách núi, trông thật hùng vĩ và linh thiêng.
. Dunhuang: Gồm 492 hang động thờ ở Mogao (tây bắc Trung Quốc). Nổi tiếng với những tượng thờ và tranh tường thể hiện nền nghệ thuật Phật giáo trong suốt thời gian dài 1.000 năm.
. Borobudur: Ngôi chùa nổi tiếng khắp Indonesia này được xây dựng thành 3 thang bậc: trung tâm là một kiến trúc hình kim tự tháp với năm dãy nhà xung quanh; một tháp hình nón với 3 bậc cấp uốn quanh; và trên chóp cao nhất là đền thờ. Ngoài ra, còn có những bức tường được chạm khắc tinh vi.
. Mohenjodaro: Đây là vết tích của khu thành cổ khổng lồ ngày xưa tại thung lũng Indus ở Pakistan, gồm một thành lũy rất lớn với những pháo đài và khu phố sinh hoạt. Thành cổ này được xây dựng hoàn toàn bằng đá vào thiên niên kỷ thứ III tr.CN.
. Luang Prabang: Ngôi thành cổ này ngày xưa là kinh đô của Vương quốc Lan Xang từ năm 1353 đến 1560; của Vương quốc Luang Prabang từ năm 1720 đến 1946 và từ năm 1946 đến 1975 là kinh đô Hoàng gia Lào.
. Pagan: Rất nhiều trong số 1.000 lăng tẩm của kinh thành cổ Pagan (Myanmar) đã bị hư hại nặng bởi trận động đất năm 1975. Đây là quần thể kiến trúc có tường vây quanh mà trong đó kiến trúc lâu đời nhất tồn tại có lẽ là Nat Hlaung Gyaung được xây ở thế kỷ thứ X.
. Kyongju: Nằm ở đông nam bán đảo Triều Tiên, đây là kinh đô của Vương quốc Shilla trong suốt một thiên niên kỷ, với nhiều lăng tẩm, đền, chùa. Kyongju đang xuống cấp trầm trọng.
. Herat: Một trong những trung tâm của văn hóa thế giới vào thế kỷ XV. Ngôi đền Hồi giáo và khu thành trì đã bị hư hỏng nặng trong cuộc nội chiến Afghanistan năm 1979.
Ở Việt Nam: Đình cổ “bốc hơi”, mà chính quyền xã không biết?
Trong kỳ họp HĐND tỉnh Thanh Hoá diễn ra từ ngày 17/7 – 19/7 các đại biểu đã chất vấn Sở Văn hoá – Thể thao & Du lịch việc ngôi đình Đông Môn bị tháo dỡ và đưa đi khỏi làng Đông Môn cách đây gần 3 năm, nhưng chính quyền địa phương và ngành văn hoá lại không hề hay biết.
Đây là ngôi đình thuộc xã Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc, nằm sát với quần thể di tích thành nhà Hồ đang được lập hồ sơ trình UNESSCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Đình Đông Môn là ngôi đình có kiến trúc thời Nguyễn đã được xếp hạng di tích văn hóa cấp tỉnh.
Năm 2005, tỉnh Thanh Hóa đã quyết định hỗ trợ 450 triệu đồng phục vụ cho việc chống xuống cấp đối với ngôi đình. Dự án do UBND xã Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc làm chủ đầu tư. Nhưng chính quyền xã này mặc nhiên để cho nhà thầu tháo, dỡ đình mang đi mà không hay biết.
Việc làm trên là vi phạm Luật di sản, vi phạm các quy định về bảo vệ di tích văn hóa – lịch sử. Đối với công trình văn hóa lịch sử đã xếp hạng khi tháo dỡ phục vụ tu bổ, sửa chữa phải được hạ giải, lập sơ đồ chính xác và không được đưa ra khỏi địa bàn.
Trao đổi với PV, ông Phạm Ngọc Thuyết – Chủ tịch UBND xã Vĩnh Long cho rằng, trong quá trình trùng tu ngôi đình, nhưng do kinh phí hạn hẹp nên không thể xây dựng được căn nhà tạm để bảo quản toàn bộ kết cấu đình Đông Môn. Do vậy, những kết cấu này đã được vận chuyển về TP Thanh Hoá để bảo quản nhằm tránh sự huỷ hoại khỏi thời tiết khắc nghiệt.
Bình luận về bài viết này